Θεωρεί κανείς περίεργο το γεγονός ότι περνάμε δώδεκα χρόνια ή περισσότερα σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο υποτίθεται ότι μας προετοιμάζει για τη ζωή, αλλά κανείς δε μας διδάσκει πώς να περιηγούμαστε στο συναισθηματικό μας κόσμο. Παρακολουθούμε μαθήματα για τα πάντα, ωστόσο έχουμε ελάχιστη, έως μηδενική, εκπαίδευση για τη ψυχολογική μας υπόσταση. Παράλληλα, είμαστε εστιασμένοι στη σωματική μας υγεία, χωρίς να γνωρίζουμε ότι η συναισθηματική μας υγεία ή η έλλειψή της, παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην ευημερία μας. Για να είναι ή να παραμείνει κανείς συναισθηματικά υγιής είναι ένα συνεχόμενοταξίδι και χρειάζεται τουλάχιστον τόση, αν όχι περισσότερη, προσοχή απ΄όση δίνει στη σωματική του υγεία.
Πώς λοιπόν μπορούμε να διδάξουμε στα παιδιά μας να γίνουν συναισθηματικά υγιή όταν ζούμε σε έναν κόσμο που είναι τόσο συναισθηματικά ανθυγιεινός;
1. Αποδεχτείτε όλα τα συναισθήματα
Τα περισσότερα παιδιά είναι από τη φύση τους διαισθητικά και περίεργα. Το περιβάλλον τους είτε θα καλλιεργήσει αυτή την εμπειρία είτε θα την εμποδίσει. Ως γονείς προσπαθούμε να προστατέψουμε τα παιδιά μας από οδυνηρές εμπειρίες και αρνητικά συναισθήματα. Από πολύ νωρίς τους μιλάμε για τη ζωή, τα θαύματα της φύσης και τις ομορφιές του κόσμου. Όταν όμως πρόκειται για μια αρρώστια ή ένα θάνατο δεν τολμούμε ούτε να το σκεφτούμε. Ίσως δεν ξέρουμε τον τρόπο να το διαχειριστούμε εμείς οι ίδιοι ή θεωρούμε ότι το νεαρό της ηλικίας τους δεν τους επιτρέπει να αντέξουν βαριά συναισθήματα.
Ωστόσο, αυτό που χρειάζονται είναι κάποιος να τα βοηθήσει να αναγνωρίσουν και να εκφράσουν αυτό που βιώνουν. Τα συναισθήματα έχουν σκοπό να μας κοινοποιούν πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την επιτυχημένη πλοήγηση μας στη ζωή. Βοηθώντας τα παιδιά να μάθουν να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται τα συναισθήματα τους θα καλλιεργήσει τη φυσική διαισθητική και συναισθηματική τους νοημοσύνη. Αυτό θα συμβάλει επίσης στη ψυχική τους υγεία.
Οι γονείς λανθασμένα συχνά πιστεύουν ότι πρέπει να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τα δικά τους συναισθήματα. Εάν δεν είμαστε ειλικρινείς με τα δικά μας συναισθήματα, πώς μπορούμε να διδάξουμε στα παιδιά μας να είναι ειλικρινή με τα δικά τους; Τα συναισθήματα που έχουμε δεν είναι το πρόβλημα, ο τρόπος που τα διαχειριζόμαστε όμως μπορεί να είναι. Φανταστείτε μια μέρα που αισθάνεστε λυπημένοι. Το παιδί αναγνωρίζει τη λύπη στο πρόσωπο σας και σας ρωτά: Είσαι λυπημένη/ος, μαμά/μπαμπά; Εσείς το αρνείστε λέγοντας: Όχι, αγάπη μου, η μαμά/ο μπαμπάς δεν είναι λυπημένη/ος. Το παιδί σας είναι πλέον μπερδεμένο. Ήξερε πώς έμοιαζε η λύπη και πως ένιωθε όταν τη βίωνε, αλλά τώρα αμφιβάλλει για τον εαυτό του, γιατί φυσικά σας εμπιστεύεται ότι ξέρετε καλύτερα. Με την άρνηση του συναισθήματος το παιδί έλαβε ένα μήνυμα ότι δεν πρέπει να νιώθει λύπη και ταυτόχρονα ένα δεύτερο μήνυμα ότι κι εάν νιώθει δεν πρέπει να την εκφράζει γιατί δεν είναι αποδεχτή ως συναίσθημα.
Σε καμία περίπτωση δε λέω ότι πρέπει να φορτώνουμε τη θλίψη μας στα παιδιά, πόσο μάλλον να ξεσπούμε το θυμό μας σε αυτά. Απλά λέω ότι είναι φυσιολογικό να μας δούνε να κλαίμε ή να είμαστε μελαγχολικοί κάποιες φορές. Είναι εντάξει να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, με τρόπους βέβαια κατάλληλους για την ηλικία τους. Αν τα παιδιά νιώσουν διαφορετικά, από αυτό που πιστεύουν ότι αναμένεται ή επιτρέπεται από τους γονείς τους, ενδεχομένως να τους δημιουργηθεί η αίσθηση ότι κάπου υστερούν, γεγονός που θα έχει καταλυτική επίδραση στην αυτοεκτίμηση τους.
Επίσης σημαντικό, είναι να προσέξουμε πως εκφράζουμε τα συναισθήματα μας. Είναι πολύ διαφορετικό να πούμε: «με θύμωσες» από το να πούμε «νιώθω θυμωμένη με την αταξία που έκανε», ή να πούμε: «με στεναχώρησες», από το να πούμε: «νιώθω στεναχωρημένη που έκανες αυτό το πράγμα». Καταδικάζουμε την πράξη δεν κατηγορούμε το παιδί. Αν τα παιδιά νιώσουν να τα κατηγορούμε για το πώς νιώθουμε, θα τους αφήσουμε μια ζωή να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα συναισθήματα των άλλων και από την άλλη θα μάθουν να θεωρούν τους άλλους υπεύθυνους για το πώς αυτά θα νιώθουν. Ουσιαστικά γίνονται παραλήπτες ενός λανθασμένου μηνύματος με απρόβλεπτες συνέπειες για το ψυχισμό τους.
2. Μη διαχωρίζετε τα συναισθήματα σε καλά και κακά
Είμαστε μεγαλωμένοι σε μια κοινωνία που επιδιώκει την τελειότητα και διαχωρίζει τα συναισθήματα σε καλά και κακά. Με βάση αυτόν το διαχωρισμό κάποια συναισθήματα θεωρούνται αποδεχτά και κάποια άλλα όχι.
Φανταστείτε ένα παιδί που είναι λυπημένο και αντί να το πάρετε αγκαλιά, να το ρωτήσετε γιατί νιώθει έτσι και τι έγινε, του λέτε μην είσαι έτσι και το γαργαλάτε για να γελάσει ή το βλέπετε να κλαίει και αντί να το παρηγορήσετε, του χαρίζετε μια σοκολάτα για να του δώσετε χαρά. Αν δεν το βοηθήσετε να βιώσει και να εκφράσει τη θλίψη, την απογοήτευση ή ό,τι άλλο νιώθει εκείνη τη στιγμή και το καταπιέσετε να νιώσει ένα καλό και αποδεχτό συναίσθημα, το μαθαίνετε να θάβει τα συναισθήματα του. Γεμίσαμε ενήλικες με καταπιεσμένα βαριά συναισθήματα. Αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι ωστόσο δεν αντιλαμβάνονται είναι ότι με αυτό τον τρόπο ευνοούν τη σωματοποίηση αυτών των συναισθημάτων.
Πρέπει να σταματήσουμε να διαχωρίζουμε τα συναισθήματα σε καλά και κακά. Επιτρέψτε στα παιδιά να φέρνουν όλα τα συναισθήματα τους στο φως, χωρίς ντροπή και βοηθήστε τα να μάθουν να τα εκφράζουν. Όλα τα συναισθήματα είναι μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του κύκλου της ζωής. Ας μη ξεχνάμε πως τα συναισθήματα έχουν σχεδιαστεί για να μας βοηθούν να επιβιώνουμε και να αναπτυσσόμαστε.
3. Μη λέτε στα παιδιά πως να νιώθουν
Η αποφυγή των δύσκολων συναισθημάτων είναι ένα μοτίβο που ακολουθούμε οι μεγάλοι γιατί από παιδιά έχουμε μυηθεί σε ένα συγκεκριμένο σύστημα πεποιθήσεων. Μην κλαις – τα αγόρια δεν κλαίνε, μη ντρέπεσαι – δεν είσαι μωρό, μη φοβάσαι – αφού είσαι δυνατός, μην αγχώνεσαι – να είσαι θετικός. Βοηθήστε τα να γίνουν ανθεκτικά στα αρνητικά συναισθήματα και μην υποτιμάμε κανένα συναίσθημα τους αν θέλετε να μάθουν να τα διαχειρίζονται σωστά.
Δώστε τους το δικαίωμα να πονέσουν, να κλάψουν ή απλά να μην νιώθουν καλά. Αφήστε τα να πάρουν το χρόνο τους, όταν αισθάνονται θλίψη ή απογοήτευση. Συχνά οι γονείς έχουμε αντίσταση στα δυσάρεστα συναισθήματα, τα θάβουμε μέσα μας και παλεύουμε να δούμε σε όλα τη θετική πλευρά. Πως όμως να δει ένα παιδί τη θετική πλευρά όταν βιώνει το θάνατο ενός αγαπημένου παππού ή γιαγιάς, ή όταν βιώνει καθημερινά bullying στο σχολείο;
Τα παιδιά δε θα σας πουν τι σκέφτονται ή τι αισθάνονται, εκτός εάν δημιουργήσετε ένα περιβάλλον στο οποίο θα αισθάνονται αρκετά ασφαλή για να το κάνουν. Αυτό σημαίνει να μπορείτε να ανεχτείτε πράγματα που μπορεί να σας κάνουν να νιώσετε άβολα. Όταν δε τους μεταφέρετε τις δικές σας απόψεις για το τι και πως πρέπει να βιώνουν κάποια δυσκολία που αντιμετωπίζουν, αλλά μάλλον ακούτε τις δικές τους με ενδιαφέρον και άνευ όρων αποδοχή, θα τα μάθετε να αποδέχονται τον εαυτό τους και να βλέπουν τις δικές τους απόψεις ως πολύτιμες.
Η ανησυχία των παιδιών ότι δε θα φανούν δυνατά ή θετικά στα μάτια σας και άρα δε θα γίνουν αποδεχτά, θα τα εμποδίσει να εκφράσουν τα αληθινά τους συναισθήματα και επί της ουσίας θα τα ωθήσει να φορέσουν τη μάσκα του δυνατού, τη μάσκα του θετικού και ό,τι άλλο είναι αυτό που πιστεύουν ότι προσδοκεί ο κάθε γονιός από αυτά. Ας μη ξεχνάμε πως τα παιδιά αποζητούν την αποδοχή και το θαυμασμό μας και μπορεί να υποπέσουν σε λάθος πρακτικές για να το επιτύχουν. Στο χέρι μας είναι να μην τα αναγκάσουμε να φορέσουν μάσκες αλλά να νιώθουν ελεύθερα να είναι ο αληθινός τους εαυτός. Με τα ελαττώματα και τα προτερήματα του, με τα πάνω και τα κάτω του, με τα ευχάριστα ή τα δυσάρεστα συναισθήματα του.
4. Μάθετε να διαχειρίζεστε τα δικά σας συναισθήματα πρώτα
Η κουλτούρα μας αναμένει από εμάς να είμαστε σε όλα σωστοί και πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να είναι ο εαυτός τους. Επιλέγουν να γίνουν αυτό που αναμένεται από αυτούς. Σε όλα τα παιδιά αξίζει να εξελιχθούν σε υγιείς, χαρούμενους, παραγωγικούς ενήλικες. Κανείς δε θα έχει τα πράγματα πλήρως λυμένα στη ζωή του, αφού αυτό φαίνεται να είναι το ταξίδι του καθενός στη ζωή.
Αν εμείς ως γονείς φοβόμαστε τα δικά μας συναισθήματα, τότε θα αποφύγουμε αυτά των παιδιών μας. Ποτέ δεν είναι εύκολο να βλέπουμε τα παιδιά μας να υποφέρουν, όμως δεν μπορούμε να αναμένουμε ότι αυτό δε θα συμβεί ποτέ. Ωστόσο, εάν δεν έχουμε επιλύσει τα δικά μας συναισθηματικά ζητήματα ή δεν κατανοούμε την ίδια την ύπαρξή τους, τότε δεν θα είμαστε σε θέση να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να διαχειριστούν τα δικά τους. Όσο καλύτερα μπορούμε να περιηγηθούμε στο δικό μας συναισθηματικό κόσμο, τόσο καλύτερα θα βοηθήσουμε το παιδί μας να περιηγηθεί στο δικό του.
Μπορεί να είναι χρήσιμο να κοιτάξει ο καθένας και η καθεμία πίσω στη δική τους παιδική ηλικία, για να κατανοήσει πώς έμαθε ή δεν έμαθε να αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις. Τι ήταν αποδεκτό και τι όχι στην οικογένεια που μεγάλωσε. Πώς επεξεργάζονταν οι γονείς του τα συναισθήματα τους. Το να αναγνωρίσει κανείς τις δικές του ανεπάρκειες μπορεί να τον απελευθερώσει και ενδεχομένως να τον βοηθήσει να μεγαλώσει ισορροπημένα παιδιά.
Ως γονείς αποτελούμε πρότυπο των παιδιών μας, τα οποία μαθαίνουν να λειτουργούν στον κόσμο μιμούμενοι τη δική μας συμπεριφορά. Αυτή η μάθηση είναι το θεμέλιο για την ανάπτυξη των επικοινωνιακών, συμπεριφορικών, κοινωνικών και άλλων δεξιοτήτων τους. Όταν δεν αποδεχόμαστε τα δυσάρεστα συναισθήματα σαν φυσιολογικά, ωθούμε τον εαυτό μας και στη συνέχεια τα παιδιά μας να επικοινωνούν ψέματα, να καλλιεργούν ενοχές και να βιώνουν άγχος. Αυτό λοιπόν που χρειάζονται από εμάς είναι ανιδιοτελή αγάπη, υγιή όρια, ειλικρίνεια, συγχώρεση, αποδοχή, σεβασμό, στήριξη, ασφάλεια, θαυμασμό. Ας αγκαλιάσουμε τον αυθεντικό τους εαυτό με ενσυναίσθηση, διασφαλίζοντας τους τη σιγουριά ότι θα είμαστε δίπλα τους ό,τι και να γίνει.
